Vaak is het moeilijk voor een leerling om opgestart te geraken, te weten waar hij/of zij gebleven was, in te schatten welke stappen nodig zijn om tot een goed resultaat te komen,... Structuur is een krachtig instrument om hen daarin te ondersteunen. Het schept ruimte en kan de concentratie verhogen in een rustige maar krachtige klasatmosfeer. Meer nog het kan je leerlingen een boost geven in hun leereffectiviteit. 

Die structuur kan zelfs over tijd en plaats van je les en lesruimte heen werken. Het leerklimaat wordt zo een soort continu gegeven, dat je niet meer bij het begin van elke les met veel moeite moet uit de doeken doen. Dat kan tenminste als je die structuur digitaal verankert en daar zowel fysiek als digitaal op steunt. Toen Covid in volle kracht uitbrak en scholen hals over kop online moesten werken, merkte we dat een aantal scholen daar helemaal klaar voor waren.  

Anderzijds merkte we ook dat de meeste scholen weinig gewapend waren om het plotse beroep dat we deden op het zelf regulerend leren van leerlingen in goede banen te leiden. Het onderscheidende element van die van die scholen die een vlotte overgang maakte? Structuur, die digitaal verankerd is. Wat bedoelen we dan met structuur? 

1. Structureel eigenaarschap geven aan leerlingen. Hierover schreef ik vorige week een blog. Het principe is alvast dat je leeractiviteiten als hoeksteen hanteert voor je lesvoorbereiding en leerlingen daar autonoom door laat navigeren.  

2. Een les voorbereiden wordt hierdoor meer, het selecteren van digitale én fysieke leeractiviteiten en voorbereiden van een compact instructiemoment. Om dat niet telkens van nul te moeten doen maak je best een template, en je raad het al. Dat doe je dan bij voorkeur in een vooraf gemaakte structuur. Dat werk hoef je maar één keer te doen in een zogenaamde blauwdruk. Meer nog, het is aan te raden om zo een blauwdruk met meerdere leerkrachten samen te maken.  

3. Het leerproces structureren in sets van leeractiviteiten? Van oudsher wordt structuur aangeboden vanuit de inhoud (vb. Hoofdstuk 1, Theorie, voorbeelden, ...). De kans ligt er echter in om telkens erg bewust een goed opgebouwd leerproces aan te grijpen om het leren structuur te geven. Die structuur kan je dan in vaste sets per aanpak hergebruiken wanneer je een les van een bepaald type voorbereid (projectaanpak, klassieke aanpak, flexibel leren of leerpleinwerking, remediëring,...). Sets vormen structuren die leerkrachten, teams of scholen kunnen ontwerpen om leerlingen te helpen het leerproces te begrijpen. 
   
   Een vrij klassieke vakgerichte aanpak kan zich bijvoorbeeld in volgende sets van leeractiviteiten vertalen:
   set 1: voorkennis activeren
   set 2: theorie begrijpen
   set 3: eenvoudige oefeningen
   set 4: uitbreidingsoefeningen
   set 5: complexe oefeningen
   set 6: reflecteren
   
   Eens je die structuur hebt kan je die telkens gebruiken om daarin je leeractiviteiten aan te bieden. Leerlingen kennen gaandeweg het proces, leren hoe ze daarmee omgaan en werken zo impliciet ook aan metacognitie (het denken over en omgaan met het eigen leren).
   
   Werk je eerder aan leerprojecten dan kan je daar tal van structuren voor bedenken, bijvoorbeeld het OVUR schema. 
   set 1: Oriënteren
   set 2: Voorbereiden
   set 3: Uitvoeren
   set 4: Reflecteren
   
   Ook voor jezelf als professional helpt die structuur om je lesvoorbereiding te benaderen vanuit het leerproces waar je leerlingen door gaan.  

4. Nog meer structuur. Spelregels! Natuurlijk kan een grote groep leerlingen niet als vanzelf, zelfregulerend aan de slag. Zoals eerder aangeven, heeft covid dat met een vette fluostift gemarkeerd. Welke noden hebben je leerlingen als ze zelf aan de slag moeten? Welke vaardigheden dien je bij hen (structureel ;-) te ontwikkelen? Door ook een aantal spelregels te ontwerpen je gestructureerde leeractiviteiten flankeren kan je dat probleem opvangen. Een erg eenvoudige is het <afvinken> van leeractiviteiten om het overzicht te houden van hoever elke leerling vordert doorheen je les.  Een andere is <inschalen> , een spelregel die leerlingen zelf laat aangeven of ze nood hebben aan instructie voor een bepaalde set van leeractiviteiten. Zo'n spelregel legt dan met duidelijke afspraken vast hoe dat proces van inschalen verloopt. En ja, die afspraken .... je raad het al,  pas je dan ook structureel en consequent toe. 

Elke combinatie van sets én spelregels bundel je in een blauwdruk. Die maak je bij voorkeur als team. Voor projectwerk maak je een projectM!X die je als sjabloon gebruikt voor projecten. Een remediëringsM!X, ThemaM!X, VakM!X, HoofdstukM!X,... Je kan ze gradueel opbouwen om structuur te geven aan leerpocessen en daarmee je lerenden te ondersteunen in zelf regulerend leren. Ook zal het helpen om je eigen tijd gerichter en effectiever te verdelen. Je kan zo meer ruimte maken voor een cauchende aandacht.

Digitaal? Je kan dit proces op een fysieke manier aan je leerlingen aanbieden (bv. op papier via een weekplan of lesplan). Maar het wordt zo veel praktischer als dat ook digitaal kan. Hierdoor kan je ook makkelijke overzichten ontsluiten die je in een oogopslag inzicht geven in het verloop van je les bij de leerlingen.  Digitaal of fysiek, alles valt of staat met het maken van een sjabloon of blauwdruk. Daaraan kan je individueel werken als leerkracht, maar zeker ook als team.  

In enkele van de volgende blogs doen we het verhaal van hoe onze pilotscholen met het maken van een blauwdruk aan de slag zijn gegaan. Die scholen zullen ook aanwezig zijn op onze slotdag van het INSTALL-ed op 17/02. Daarvoor kan je jezelf gratis inschrijven.   

Mark W.